Paradigma de verbos transitivos que comienzan con vocal.
Alel: decir
Chkal jbi Digo mi nombre.
Chaval abi Dices tu nombre.
Chal sbi Dice su nombre
Chkaltik jbitik Decimos nuestro nombre
Chkalkutik jbikutik Decimos nuestro nombre
Chvalik abiik Dicen su nombre
Chalik sbiik Dicen su nombre
Ilel: ver
Chkil jbe Veo mi camino
Chavil abe Ves tu camino
Chil sbe Ve su camino
Chkiltik jbetik Vemos nuestro camino
Chkilkutik jbekutik Vemos nuestro camino
Chavilik abeik Ven su camino
Chilik sbeik Ven su camino
Ak'el: dar
Chkak' tak'in Doy dinero
Chavak' tak'in Das dinero
Chak' tak'in Da dinero
Chkak'tik tak'in Damos dinero
Chkak'kutik tak'in Damos dinero
Chavak'ik tak'in Dan dinero
Chak'ik tak'in Dan dinero
A'iel: escuchar
Chka'i li lo'ile
(Escucho la conversación)
Alel: decir
Chal sbi li kereme.
(El niño dice su nombre)
Atel: contar
Chkatik k'uyepal oy atak'in.
(Contamos cuánto dinero tiene)
Ik'el: llamar
Chkik'kutik ta tajimol li keremetike
(Llamamos a jugar a los niños)
Chavilik k'analetik ta ik'-osil
(Ven estrellas en la noche)
Uch'el
Chkuch' kajpel ta sob.
(Bebo café en la mañana)
Paradigma de verbos transitivos que comienzan con consonante.
K'anel: querer
Ta jk'an k'ixin vaj Quiero tortilla caliente
Chak'an k'ixin vaj Quieres tortilla caliente
Ta sk'an k'ixin vaj Quiere tortilla caliente
Ta jk'antik k'ixin vaj Queremos tortilla caliente
Ta jk'ankutik k'ixin vaj Queremos tortilla caliente
Chak'anik k'ixin vaj Quieren tortilla caliente
Ta sk'anik k'ixin vaj Quieren tortilla caliente
Manel: comprar
Ta jman ep isak' Compro muchas papas
Chaman ep isak' Compras muchas papas
Ta sman ep isak' Compra muchas cosas
Ta jmantik ep isak' Compramos muchas cosas
Ta jmankutik ep isak' Compramos muchas cosas
Chamanik ep isak' Compran muchas cosas
Ta smanik ep isak' Compran muchas cosas
Chanel: aprender
Ta jchan bats'i k'op Aprendo tsotsil
Chachan bats'i k'op Aprendes tsotsil
Ta schan bats'i k'op Aprende tsotsil
Ta jchantik bats'i k'op Aprendemos tsotsil
Ta jchankutik bats'i k'op Aprendemos tsotsil
Chachanik bats'i k'op Aprenden tsotsil
Ta schanik bats'i k'op Aprenden tsotsil
K'elel: mirar, observar
Ta jk'el li k'analetike Miro las estrellas
Chak'el li k'analetike Miras las estrellas
Ta sk'el li k'analetike Mira las estrellas
Ta jk'eltik li k'analetike Miramos las estrellas
Ta jk'elkutik li k'analetike Miramos las estrellas
Chak'elik li k'analetike Miran las estrellas
Ta sk'elik li k'analetike Miran las estrellas
Cha'alel: repetir
Ta jcha'al li k'ejimole
(Repito la canción)
Chi'inel: acompañar
Chachi'in ame'
(Acompañas a tu mamá)
Chonel: vender
Ta schon k'u'io
(Vende ropa)
Lok'esel: sacar
Ta jlok'estik li vo'e
(Sacamos el agua)
Makel: cerrar
Ta jmakutik li ti'nae
(Cerramos la puerta)
Malael: esperar
Ta smanik li jchanubtasvaneje
(Esperan al maestro)
Manel: comprar
Ta smanik ve'lil ta sob
(Compran comida en la mañana)
Na'el: recordar, extrañar
Ta jna' li jtote
(Extraño a mi padre)
Meyel: abrazar
Ta jmey li jme'e
(Abrazo a mi madre)
Pasel: hacer
Ta jpas kabtel
(Hago mi tarea)
Tael: encontrar
Ta jta jlekil-kuxlejal
(Encuentro mi felicidad)
Ts'ibael: escribir
Ta jts'iba jlik vun
(Escribo un libro)
Ve'el: comer
Ta jve' vaj ta malk'ak'al
(Como tortilla en la tarde)
Fuentes:
Comment